برگرداندن واژه ها در استاندارد ملی

[khodaparasti]

برگرداندن واژه ها و عبارتهای تخصصی کاری دشوار و نیازمند تسلط بر زبان مبدا و مقصد و نیز شناخت دقیق موضوع است.
همه ی ما شاید در دوران دانشجویی و نیز پس از آن بارها با ترجمه های نادرست و یا غیر ادبی برخورد داشته ایم مثلا یکی از دوستان در مورد واژه ی "آهنگری" نظر جالبی داشت. ایشان از قول استادش می گفت بهتر است واژه "پتک کاری" در برابر forging استفاده شود چون وقتی ما آلومینیوم را فورج می کنیم آیا خنده دار نیست بگوییم "آهنگری آلومینیوم؟؟؟"
نمونه ی دیگری که می توان به آن اشاره کردmicro structure است که همه جا "ریز ساختار" برگردانده شده است اما همانگونه که می دانیم micro یک مفهوم عددی به معنای "یک میلیونیوم" چیزی است. شاید بگویید اشکال کار کجاست؟ چالش زمانی پدید می آید که دیگر نمی دانیم در برابر واژه جدید"nano structure" چه معادلی بوجود آوریم و چون نمی توانیم آنرا" خیلی ریز ساختار!!" ترجمه کنیم به ناچار آن را " نانو ساختار" می خوانیم.
سخن اصلی این است که باید بکوشیم چنین مشکلاتی در مراجع مهمی مانند استاندارد ملی کمتر به چشم بیاید. نمونه ی خیلی روشن این موضوع این است که در چندین استاندارد ملی در برابر واژه Shall که الزام را می رساند، معادل "بایستی" به کار رفته است حال آنکه با مراجعه به لغتنامه های معتبر آنچه هویداست عدم وجود واژه بایستی است و این مصدر باید به صورت "بایسته است" به کار رود. ( فایل پیوست) به عبارت ساده تر ما در ادبیات فارسی فقط "بایست" و "شایست" داریم و می توانیم از "بایسته است" یا "شایسته است" استفاده کنیم و "بایستی" از اساس نادرست است. من در جلسات کمیته های فنی یا ملی موسسه استاندارد نیز بارها به این مورد اشاره می کردم که بسته به سلیقه ی دبیر کمیته تدوین یا رییس جلسه گاهی مورد پذیرش قرار می گرفت و گاهی رد می شد. به هر حال به باور من بهتر است معادل "باید" در برابر shall به کار رود و در متون فارسی از "بایستی" استفاده نگردد.

مثال دیگر واژه های "آزمون" و "آزمایش" هستند که بویژه زمانی که قرار باشد کنفرانس یا سمیناری با موضوع NDT برگزار گردد بسیار چالش برانگیز می گردد؛ آزمونهای غیر مخرب یا آزمایشهای غیر مخرب؟ به گمان من برخی گفته های دوستان مانند: این یکی نادرست است یا آن یک بیشتر استفاده می شود و .... سندیت ندارد و بیشتر بر پایه داوری های شخصی و سلیقه ای است. از سوی دیگر همانگونه که در فایل پیوست شده می بینید لغت نامه دهخدا نیز به گمان من این دو واژه را هم ارز می داند و از لحاظ دستوری نیز هیچیک نادرست نیستند. پس از مطالعه استاندارد ملی 5 در می یابید همه جا از واژه آزمون استفاده شده و نه آزمایش از جمله بند 6-3-13-2 صفحه 30 و بند 7 صفحه 34 و بند 8 صفحه 35. به قول دوست عزیزی:" در خصوص استاندارد های ملی استفاده از لفظ آزمون یک امر کاملاً مرسوم و متداول است و این متداول شدن بخاطر این است که موسسه استاندارد به عنوان متولی تدوین استاندارد های ملی این موضوع را به صورت یک الزام در استاندارد های ملی لحاظ کرده است ( البته به صورت غیر رسمی). اما در خصوص سایر کاربرد ها نمی توان حکم کلی داد . مثال مهم در این خصوص نیز همان لغت آزمایشگاه است که در جامعه و بین عموم مردم استفاده ای بسیار متداول دارد و تغییر آن به عبارت : آزمونگاه، بسیار مشکل و نامانوس است ضمن اینکه موسسه استاندارد نیز متولی این امر نیست . متولی این امر فرهنگستان علوم است که بعید می دانم در این خصوص واکنش جدی انجام دهد."

منتظر نظر دوستان فرهیخته در این باب می مانم.