برگرداندن واژه ها در استاندارد ملی

[khodaparasti]

برگرداندن واژه ها و عبارتهای تخصصی کاری دشوار و نیازمند تسلط بر زبان مبدا و مقصد و نیز شناخت دقیق موضوع است.
همه ی ما شاید در دوران دانشجویی و نیز پس از آن بارها با ترجمه های نادرست و یا غیر ادبی برخورد داشته ایم مثلا یکی از دوستان در مورد واژه ی "آهنگری" نظر جالبی داشت. ایشان از قول استادش می گفت بهتر است واژه "پتک کاری" در برابر forging استفاده شود چون وقتی ما آلومینیوم را فورج می کنیم آیا خنده دار نیست بگوییم "آهنگری آلومینیوم؟؟؟"
نمونه ی دیگری که می توان به آن اشاره کردmicro structure است که همه جا "ریز ساختار" برگردانده شده است اما همانگونه که می دانیم micro یک مفهوم عددی به معنای "یک میلیونیوم" چیزی است. شاید بگویید اشکال کار کجاست؟ چالش زمانی پدید می آید که دیگر نمی دانیم در برابر واژه جدید"nano structure" چه معادلی بوجود آوریم و چون نمی توانیم آنرا" خیلی ریز ساختار!!" ترجمه کنیم به ناچار آن را " نانو ساختار" می خوانیم.
سخن اصلی این است که باید بکوشیم چنین مشکلاتی در مراجع مهمی مانند استاندارد ملی کمتر به چشم بیاید. نمونه ی خیلی روشن این موضوع این است که در چندین استاندارد ملی در برابر واژه Shall که الزام را می رساند، معادل "بایستی" به کار رفته است حال آنکه با مراجعه به لغتنامه های معتبر آنچه هویداست عدم وجود واژه بایستی است و این مصدر باید به صورت "بایسته است" به کار رود. ( فایل پیوست) به عبارت ساده تر ما در ادبیات فارسی فقط "بایست" و "شایست" داریم و می توانیم از "بایسته است" یا "شایسته است" استفاده کنیم و "بایستی" از اساس نادرست است. من در جلسات کمیته های فنی یا ملی موسسه استاندارد نیز بارها به این مورد اشاره می کردم که بسته به سلیقه ی دبیر کمیته تدوین یا رییس جلسه گاهی مورد پذیرش قرار می گرفت و گاهی رد می شد. به هر حال به باور من بهتر است معادل "باید" در برابر shall به کار رود و در متون فارسی از "بایستی" استفاده نگردد.

مثال دیگر واژه های "آزمون" و "آزمایش" هستند که بویژه زمانی که قرار باشد کنفرانس یا سمیناری با موضوع NDT برگزار گردد بسیار چالش برانگیز می گردد؛ آزمونهای غیر مخرب یا آزمایشهای غیر مخرب؟ به گمان من برخی گفته های دوستان مانند: این یکی نادرست است یا آن یک بیشتر استفاده می شود و .... سندیت ندارد و بیشتر بر پایه داوری های شخصی و سلیقه ای است. از سوی دیگر همانگونه که در فایل پیوست شده می بینید لغت نامه دهخدا نیز به گمان من این دو واژه را هم ارز می داند و از لحاظ دستوری نیز هیچیک نادرست نیستند. پس از مطالعه استاندارد ملی 5 در می یابید همه جا از واژه آزمون استفاده شده و نه آزمایش از جمله بند 6-3-13-2 صفحه 30 و بند 7 صفحه 34 و بند 8 صفحه 35. به قول دوست عزیزی:" در خصوص استاندارد های ملی استفاده از لفظ آزمون یک امر کاملاً مرسوم و متداول است و این متداول شدن بخاطر این است که موسسه استاندارد به عنوان متولی تدوین استاندارد های ملی این موضوع را به صورت یک الزام در استاندارد های ملی لحاظ کرده است ( البته به صورت غیر رسمی). اما در خصوص سایر کاربرد ها نمی توان حکم کلی داد . مثال مهم در این خصوص نیز همان لغت آزمایشگاه است که در جامعه و بین عموم مردم استفاده ای بسیار متداول دارد و تغییر آن به عبارت : آزمونگاه، بسیار مشکل و نامانوس است ضمن اینکه موسسه استاندارد نیز متولی این امر نیست . متولی این امر فرهنگستان علوم است که بعید می دانم در این خصوص واکنش جدی انجام دهد."

منتظر نظر دوستان فرهیخته در این باب می مانم.

[A.H.Kaloorazi]

این موضوع واقعا یکی از دغدغه های اساسی بسیاری از متخصصان دخیل در تدوین و ترویج استانداردها و آیین نامه هاست که متاسفانه هنوز روند مناسبی پیدا نکرده... من بارها در جلسات تدوین و بررسی استانداردهای ملی به این نکته اشاره کرده ام و پیشنهاد داده ام که قبل از شروع ترجمه و تدوین استانداردهای ملی در هر زمینه، ایتدا استاندارد واژه نامه مربوط به آن تدوین و تصویب شود و پس از آن سایر استانداردهای مرتبط بر اساس همان واژگان تهیه شوند... اما متاسفانه در زمینه هایی هم که استاندارد واژه نامه موجود بوده و من اصرار به استفاده از معادل فارسی قید شده در آن را برای درج در استاندارد در حال تدوین داشته ام، در برخی موارد بدلیل مغایرت با سلیقه دبیر یا سایر اعضاء این اتفاق نیافتاده...
این موضوع در سایر آیین نامه های داخلی نیز کم و بیش دیده میشود. از جمله در مقررات ملی ساختمان. بعنوان مثال به نمونه ای از آن در مقاله دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.
تحت عنوان "واژگان تخصصی جوش" اشاره کرده ام.

اما در پایان به یک نکته جالب هم اشاره کنم:
ما دو استاندارد ملی واژگان جوشکاری داریم...
1- استاندارد ملی شماره 12992 با عنوان دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.
که برگرفته از استاندارد ISO/TR 25901:2007 Welding and related processes — Vocabulary است.
2- استاندارد ملی شماره 5960 با عنوان دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.
که برگرفته از استاندارد ISO 857-1:1998 Welding and Allied Processes - Vocabulary, Part 1: Metal Welding Processes میباشد.
که واژگان ترجمه به کار رفته در همین استانداردها هم در برخی موارد باهم متفاوتند؟!! ولی به هر حال میتوانند مرجع خوبی برای یکسان سازی لغات تخصصی مورد استفاده در متون جوش باشند.

[R.Imanian]

با سلام
وظیفه اصلی انتخاب واژگان معادل با فرهنگستان زبان و ادب فارسی است و هم اکنون انجمن جوشکاری و آزمایش های غیر مخرب ایران در حال همکاری در این زمینه است.
اما تا زمان رسیدن به مجموعه ای کاملا صحیح و مشخص زمان بسیاری پیش رو داریم.
در هر صورت وجود استاندارد به زبان فارسی مطابق الزامات قانونی مجلس یک امر ضروری است. زیرا اسناد رسمی جمهوری اسلامی ایران بایستی به زبان فارسی باشد.
لذا استاندارد هائی که به صورت معادل و بدون ترجمه تدوین می شوند قانونا سند رسمی نخواهند بود.
امید است با هماهنگی مجموعه های دست اندر کار صنعت جوش این مشکل نیز حل شود.
رضا ایمانیان نجف آبادی

[khodaparasti]

با درود،
در مورد جمله ی آقای مهندس ایمانیان مبنی بر " استاندارد هائی که به صورت معادل و بدون ترجمه تدوین می شوند قانونا سند رسمی نخواهند بود" گفتنی است بنا بر پاره ای دلایل ( یکی از این دلایل این است که عدم نظارت بر برون سپاری تدوین استانداردهای ملی سبب شده است تا گاهی فردی حقوقی (سازمان، دانشگاه، شرکت) یا فردی حقیقی، مسئولیت تدوین استاندارد را بر عهده گیرد که آشنایی لازم با موضوع مورد بحث و وازگان تخصصی آن را ندارد) چندین سال است سازمان استاندارد این مجوز را داده است تا بر مبنای روش "تنفیذ" (Adoption) مورد اشاره در راهنماي ISO/IEC Guide21-1 (پذيرش منطقه اي يا ملي استانداردهاي بين المللي/ منطقه اي و ديگر مدارک استاندارد) بتوان صرفا بخش "هدف و دامنه کاربرد" (scope) را ترجمه نمود و بقیه ی استاندارد را به همان صورت (انگلیسی) باقی گذاشته و این مجموعه را به عنوان استاندارد ملی مصوب نمود.

[R.Imanian]

در همین راهنمای شماره 21 قسمت اول قید گردیده است که روش تدوین یکسان بدون ترجمع برای کشورهائی توصیه می گردد که زبان رسمی آنها یکی از زبانهای چندگانه ایزو است. اما متاسفانه با برداشت غلط از این مفهوم تعداد زیادی استاندارد تدوین شده که اولا فقط تا بخش هدف و دامنه کاربرد ترجمه شده اند و دوما ادامه متن نیز حتی به صورت انگلیسی در دسترس نیست.
من نمی دانم این استاندارد با لیست بلند بالای اعضاء کمیته فنی چه دردی از جامعه را دوا می کند؟ اصلا به چه درد می خورد؟

مطابق اصل 15 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران " زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران فارسی است و اسناد ، مکاتبات و متون رسمی باید با این زبان و خط باشد. " لذا استانداردها تا زمانی که به زبان فارسی نباشند قابلیت اجباری شدن نخواهند داشت.
تدوین استانداردهای ملی بر اساس بند 5-3-3 راهنمای شماره 21 سازمان بین المللی استاندارد، به صورت یکسان(IDT) و با ترجمه کامل، بلامانع و قانونی است ولی بر اساس بند 5-4-1 از این راهنما " چاپ مجدد متن كامل(بدون ترجمه) روش توصيه شده براي آن دسته از كشورهايي است كه زبان رسمی آنها يكي از زبان‌هاي رسمي ايزو – آي‌اي‌سي مي‌باشد."

به نظر من ترویج باید در اولویت قرار گیرد و هدف به صورت مستمر پیگیری شود.مانند استاندارد سری 3834 که تدوین شد، آموزش داده شد، بر اساس آن کتاب و پوستر تهیه شد و بعد اجباری شد.

[khodaparasti]

با شما همداستانم.
ماجرا این است که به باور من هدف اصلی اندکی فراموش شده است. راستی هدف از تدوین استاندارد ملی چیست؟ آیا یکی از اهداف این است تا بر تعداد استانداردهای ملی افزوده شود تا بگوییم مثلا در 2 سال گذشته به اندازه 15سال پیش از ان استاندارد ملی تدوین شده است؟ آیا هدف دیگر این است تا اعلام گردد به زودی با گذر از بیست هزار استاندارد ملی، از کشور ترکیه پیشی خواهیم گرفت؟ آیا با این هدف استاندارد ملی تدوین می شود تا به این سیاستگذاری که " تمام اقلام و کالاها باید استاندارد شوند" جامه عمل پوشانده شود؟ آیا موسسه استاندارد که با سیل کالاهای وارداتی روبروست (از نوت بوک چینی تا دسته بیل اندونزیایی) می خواهد از مشکلاتش در این بخش بکاهد؟ و.... و... و ....
به گمان من تا در تعریف وظایف موسسه تغییری صورت نپذیرد، مشکلات در حوزه استاندارد سازی و نشر و ترویج آن پابرجا خواهد بود. در حال حاضر برای موسسه استاندارد 3 وظیفه ی اصلی الف) تدوین و نشر استانداردهای ملی ب) نظارت بر اجرای آنها پ) انجام تحقیقات پیش بینی شده است.همه می دانیم که وظیفه ی سوم یعنی پژوهش کاملا به بوته ی فراموشی سپرده شده است چون آنقدر موسسه درگیر کارهای اجرایی است که دیگر زمان و حوصله ای برای کارهای لوکسی!! مانند پژوهش باقی نمی ماند.
اما در مورد دو وظیفه ی دیگر باور من این است که باید در چگونگی انجام وظیفه ی نظارت بر اجرای استانداردهای اجباری، تدبیری جدی انجام شود. به نظر شما آیا حدود 2000 نفر کارکنان موسسه (رسمی، پیمانی، قراردادی و سرباز در ستاد و استانها طبق اعلام سایت موسسه) می توانند بر اجرای استانداردهای اجباری نظارت کنند؟ 10 نفر یا نهایتا 20 نفر کارشناس اداره استاندارد اصفهان در سال چند کارخانه و شرکت تولیدی این استان صنعتی را می توانند مورد نظارت و ممیزی قرار دهند؟ آیا جز این است که خوشبینانه شاید بتوانند سالی فقط یکبار از هر کارخانه و واحد تولیدی سرکشی انجام دهند؟
تا جایی که می دانم DIN در آلمان صرفا تدوین استاندارد انجام می دهد و از آن سو نظارت عالیه بر کار شرکتهایی دارد( نظیر TUV) که ممیزی و اعتبار دهی انجام می دهند.
سخن بسیار است.
با وضعیت موجود که ظاهرا عزمی جدی در افزایش شمار استانداردهای ملی وجود دارد ( در این بین اتفاقات جالبی نیز رخ می دهد: بزرگترین تولید کننده یک محصول از تدوین استاندارد ملی آن محصول در گوشه ای از کشور خبر ندارد یا دبیر تدوین با شما تماس تلفنی می گیرد و با ذکر خلاصه ای از پیشنویس استاندارد درخواست می کند نام شما نیز به عنوان عضو کمیته تدوین در ابتدای استاندارد بیاید و...) بایسته است راهکارهای موثری از سوی دست اندرکاران و دلسوزان صنعت جوشکاری در پیش گرفته شود تا حداقل در این صنعت، استانداردهای ملی موثری تدوین گردد.(گرچه تا کنون نیز در این حوزه کارهای ارزنده ی زیادی انجام شده است که جای قدردانی دارد)