اين مقاله قبلا در مجله صنعت جوش شماره 18 به چاپ رسيده است

تضمين كيفيت در آزمونهاي غير مخرب

مقدمه

آزمونهاي غير مخرب يكي از مهمترين ابزار براي تعيين و تشخيص كيفيت محصولات ميباشند. براي سازماني كه عهده دار اجراي آزمونهاي غير مخرب است، حصول اطمينان از صحت و سلامت اجراي آزمونها يك اصل اساسي به حساب مي آيد. براي اطمينان از كيفيت آزمونهاي غير مخرب نه تنها بايد تجهيزات و مواد مناسب و پيشرفته موجود باشد بلكه بايد از بازرساني مجرب و تاييد صلاحيت شده با دستورالعملهاي بازرسي مناسب و همچنين دقت ويژه به تاثيرات محيطي بر نتايج  بازرسي برخوردار بود.

بطور كلي در اغلب موارد اجراي آزمون غير مخرب روي قطعات ساخته شده، نيمه ساخت و يا نصب شده توسط شركتهاي خدماتي غير از شركت سازنده يا مجري انجام ميگيرد. به همين دليل شركتهاي خدمات آزمون غير مخرب، روز به روز گسترش بيشتري يافته اند. اين شركتها وظيفه دارند تا ضمن اجراي آزمونهاي قابل اطمينان، اعتماد مشتري را نيز نسبت به كيفيت مناسب نتايج آزمونها جلب نمايند. در اين مقاله به موارد مورد نياز براي پياده سازي يك نظام تضمين كيفيت بر اساس ISO 9000 در شركتهاي خدماتي NDT پرداخته شده است.

الزامات قانوني و نيازهاي مشتري

وظيفه اصلي شركتهاي خدماتي آزمونهاي غير مخرب تامين نيازهاي مشتري و الزامات قانوني براي اطمينان از كاركرد ايمن تجهيزات در صنايع ميباشد. نيازهاي مشتري معمولا شامل كيفيت بالاي خدمات NDT  كه دربرگيرنده نتايج صحيح و قابل اطمينان، خدمات خوب و هزينه پايين است،  ميگردد. اما الزامات قانوني دربر گيرنده روش آزمون، تاييد صلاحيت كاربران و دسته بندي نتايج آزمون ميباشد.

پياده سازي و كنترل يك نظام كيفي بر اساس سري استانداردهاي ISO 9000 بايد منجر به فرهنگ سازي در زمينه كيفيت در كل سازمان گردد. نظام كيفيت بايد بگونه اي كنترل گردد كه تمام نيازهاي مشتريان و الزامات قانوني در حوزه فعاليتهاي NDT شركت تامين شود.

ابزارهاي تضمين كيفيت در فعاليتهاي NDT

تمامي نيازهاي استاندارد ISO 9000 توسط نظام كيفيت- شامل ساختار سازمان، دستورالعملها، نيروي انساني و منابع اجرايي مديريت كيفيت- كنترل ميگردند. ايده اصلي در پياده سازي سيستم كيفي ISO 9001، جلوگيري از وقوع هرنوع عدم انطباق در خلال اقدامات پيشگيرانه مختلف ميباشد. با وجود انواع مختلف ابزار سيستمي، ابزار اصلي تضمين كيفيت براي كنترل فعاليتهاي  NDT  عبارتند از: كنترل تاييد صلاحيت بازرسان NDT، صحت عملكرد تجهيزات و مواد آزمون، مناسب بودن دستورالعمل آزمونها، تاثيرات محيطي بر نتايج آزمون و پايش كارايي واقعي NDT توسط بازرسان ناظر كيفي. در ادامه به توضيح هر يك از اين موارد ميپردازيم.

 – تاييد صلاحيت نيروي انساني

تاييد صلاحيت بازرسان براي اجراي يك بازرسي مطمئن يك اصل اساسي به شمار ميرود. همچنين اين موضوع جزو الزامات اوليه مراجع قانوني ميباشد. در بسياري از كشورها، الزامات تاييد صلاحيت بازرسان در صنايع مختلف متفاوت بوده و نيازهاي خاص خود را دارد. بعنوان مثال در صنايع كشور ما با توجه به استانداردهاي رايج در آنها، تاييد صلاحيت بازرسان NDT بر اساس دو دستورالعمل مختلف از موسسات  ASNT و EN  صورت ميگيرد. بنابراين براي پوشش نيازهاي مختلف
براي صنايع متفاوت گاهي لازم است بازرسان NDT داراي گواهينامه هاي مختلفي بر اساس استانداردها و دستورالعملهاي مختلف باشند. هرچند كه اين موضوع ميتواند هزينه زيادي را بابت آموزش و تاييد صلاحيت بازرسان به شركت تحميل كند.  

– ابزار و مواد آزمون

ابزار و مواد آزمون براي بازرسي NDT مناسب نقش بسيار مهمي را ايفا ميكنند. موسسه خدماتي آزمون غير مخرب بايد كليه تجهيزات لازم براي انجام فعاليتهاي مربوطه را تهيه نمايد. اين تجهيزات معمولا شامل تجهيزات آزمون فراصوت[1]، پرتونگاري[2]، جريان گردابي[3]، ذرات مغناطيس[4]، مايع نافذ[5] و بازرسي چشمي[6] و همچنين انتشار امواج صوتي[7] ميگردد. البته اين موارد تجهيزاتيست كه بطور معمول در بازرسي صنايع مختلف كاربرد دارند. اما در صورتيكه فعاليت خاص ديگري نيز در حيطه وظايف موسسه قرار گيرد، بايد تجهيزات يا مواد مربوط به آن نيز فراهم گردد. بعنوان مثال ميتوان از تجهيزات ترموگرافي براي موسساتي كه بازرسي از تجهيزات برقي حين عملكرد را نيز انجام ميدهند، نام برد.

كاليبراسيون دوره اي تجهيزات بايد بطور منظم انجام گرفته و ثبت گردد بطوريكه دقت و تلورانس آنها مشخص شده و كنترل شود. كنترل مواد شامل بررسي مناسب بودن آنها براي آزمون و مضر نبودن آنها براي اجزاء تحت آزمون – بخصوص در مورد فولادهاي زنگ نزن- ميگردد. بعنوان مثال وقتي يك قطعه از جنس فولاد زنگ نزن براي استفاده در نيروگاه هسته اي قرار باشد كه تحت آزمون فراصوتي قرار گيرد، مايع كوپلانت مورد استفاده بايد حاوي حداقل كلرايد، سولفات و فسفات بوده و تاييد شده باشد.

 –دستورالعمل آزمون

دستورالعمل آزمون تعيين كننده مسئوليتها، تكنيكها، مراحل اجرا و موارد كنترلي براي هر روش آزمون بر اساس نوع، جنس و شرايط كاري قطعات/تجهيزات تحت آزمون ميباشد. موسسه آزمون غير مخرب بايد مجموعه اي از دستورالعملهاي آزمون براي كاربردهاي مختلف تدوين نمايد. متخصصان سايت مهندسي جوش (www.weldeng.net( تا كنون براي چندين شركت و موسسه در خلال فرآيند استقرار نظام مديريت كيفيت، دستورالعملهاي آزمون غير مخرب لازم را تدوين نموده اند.

 – شرايط محيطي

گاهي شرايط محيطي ميتواند تاثيرات بزرگي روي نتايج آزمون داشته باشد. در اين مورد بايد توجه ويژه اي به دما، رطوبت، مواد پرتوزا و مواد موجود در اطراف تجهيز صورت گيرد. بعنوان مثال سرعت عبور امواج فراصوت در فولاد با تغيير دما باندازه يك درجه حدود 8m/s تغيير ميكند. همچنين وجود مواد پرتوزا ميتواند نتايج آزمون پرتونگاري را تحت تاثير قرار دهد.

 – پايش[8] فرآيندهاي آزمون غير مخرب

تعيين بازرسان ناظر كيفي براي پايش و بررسي كارآيي واقعي فعاليتهاي NDT، بعنوان يك ابزار مهم تضمين كيفيت به شمار ميرود. بازرسان ناظر كيفي در اين زمينه بايد اطلاعات خوب و كافي از آزمونهاي غير مخرب داشته باشند. اين
بازرسان بايد پيش نيازهاي اجراي آزمون براي كاربرد مورد نظر شامل تاييد صلاحيت بازرسان NDT،شرايط تجهيز و مواد مورد استفاده براي آزمون، مناسب بودن دستورالعمل و شرايط محيطي را بررسي كنند. اين بازرسان قسمتي از اجراي آزمون را بررسي ميكنند تا از تطابق عملكرد بازرس NDT با دستورالعمل اطمينان حاصل نمايند. همچنين نتايج آزمون را از نظر صحت و تطابق با الزامات قانوني ارزيابي ميكنند. البته مسئوليت آزمون همچنان بر عهده بازرس NDT ميباشد. وظيفه بازرس ناظر كيفي مميزي عملكرد ميباشد. اين مميزي معمولا با پياده سازي و اجراي يك برنامه كنترل كيفي (شامل نقاط مشاهده[9] و نقاط ايست[10] بازرسي) براي آزمونهاي غير مخرب انجام ميگيرد.

 بازخورد مشتريان

موسسه خدماتي NDT بايد داراي سيستمي براي ثبت، بررسي و كنترل نظرات مشتريان باشد. تمامي بازخوردها بايد آناليز شده و براي بهبود مستمر كيفيت مورد استفاده قرار گيرند. 

جمع بندي

براي حصول اطمينان از كيفيت خدمات آزمون غير مخرب بايد سيستم مديريت كيفيت در سازمان ارائه دهنده اين خدمات استقرار يافته و بطور مستمر بهبود يابد. بايد از ابزار تضمين كيفيت موثر به منظور جلوگيري از وقوع هرنوع عدم انطباق در خلال فعاليتهاي NDT استفاده گردد.

 منابع

Liu Jinhong,
“Quality Assurance for Non-Destructive Testing”, 15th
World Conference on Nondestructive Testing, Roma(Italy), 15-21 Oct. 2000.