گفت‌وگو با دکتر حامد ثابت از اعضاي هيات مديره انجمن جوشكاري و آزمايش‌هاي غيرمخرب ايران و عضو هيات علمي دانشگاه آزاد؛ اهميت جوشکاري در توسعه صنايع معدني كشور در حال افزايش است
اشاره: اتصالات يکي از مهمترين فرآيندهاي ساخت و توليد هستند به‌نحوي که بيشتر از 90 درصد محصولات فلزي و غيرفلزي، با فرآيندهاي اتصال موقت و بيش از 50 درصد آنها با فرآيندهاي اتصال دائمي يا همان جوشکاري به هم متصل ميشوند. جوشکاري يکي از پرکاربردترين فرآيندهاي اتصال و البته مهمترين آنها است. سرعت توليد بالا، عدم محدوديت در ضخامت قطعات، ايجاد اتصالات آب‌بندي و… از مهمترين خصوصيات اتصالات جوشکاري شده هستند. نمونه‌هايي از کاربرد جوشکاري را مي‌توان در صنايع کشتي‌سازي، خودروسازي، نفت، گاز، پتروشيمي، نيروگاهي و حتي صنايع الکترونيک و الکتروتکنيک مشاهده كرد. به عبارت ديگر مي‌توان به جرات گفت که اکثر صنايع به‌طور مستقيم يا غيرمستقيم با فرآيندهاي جوشکاري در ارتباط هستند.
با توجه به‌رشد روزافزون اين صنعت در دنيا و جايگاه پر اهميت آن در صنايع ذکر شده، بر آن شديم تا به بررسي اجمالي وضعيت اين تکنولوژي کاربردي در کشورمان بپردازيم. از اين رو گفت‌وگويي را با دکتر حامد ثابت از اعضاي هيات مديره انجمن جوشكاري و تست‌هاي غيرمخرب ايران و يکي از دست‌اندرکاران اين صنعت در کشورمان انجام داديم. همچنين ايشان عضو هيات علمي دانشگاه آزاد اسلامي واحد کرج نيز هستند.
آقاي دكتر، در ابتدا کمي در مورد فرآيند جوشکاري و اهميت آن در صنعت بگوييد؟
جوشکاري فرآيندي است که براي اتصال قطعات به‌کار گرفته مي‌شود و انواع مواد از قبيل فلزات، پليمرهاي، سراميک‌ها و… را شامل مي‌شود، بيشترين کاربرد جوشکاري در اتصالات مواد فلزي ديده مي‌شود. موارد کاربرد جوشکاري به چند دسته تقسيم ميشوند، جوشکاري براي ساخت و توليد سازه‌ها و قطعات، جوشکاري براي تعميرات مانند قطعات ريختگي و يا قطعاتي که در حين سرويس خراب ميشوند را مي‌توان با فرآيند جوشکاري تعمير كرد.
همچنين کاربرد ديگر جوشکاري ايجاد لايه‌هاي مقاوم به سايش و خوردگي در صنايعي که در آن تجهيزات تحت خوردگي و سايش بالا قرار دارند که مي‌توان به صنايع معدني و راه‌سازي اشاره كرد.
يکي ديگر از کاربردهاي جالب توجه جوشکاري کارهاي هنري و ساخت قطعات و لوازم هنري مانند مجسمه‌ها، نمادها، فرفرژه‌ها، صندلي‌هاي فلزي و… اشاره كرد.
از طرف ديگر ما جوشکاري را مي‌توانيم به دو دسته کلي جوشکاري براي ساخت سازه‌هاي مهندسي و جوشکاري براي ساخت سازه‌هاي غيرمهندسي تقسيم‌بندي کنيم که عمدتا بحث ما در صنعت ساخت سازه‌هاي مهندسي هستند که بايد توانايي تحمل بار و نيروهاي وارده بر قطعه را داشته باشند.
از اين رو جوشکاري وظيفه بسيار مهم و خطيري را برعهده دارد تا بتواند هم کيفيت ظاهري خوبي را براي ما داشته باشد و هم اين که استحکام و خواص مکانيکي مناسبي را براي ما ايجاد کند.
طبق آمار جهاني 90 درصد محصولات صنعتي توليد شده به‌صورت نيمه ساخته هستند، مانند لوله‌ها، ورق‌ها و… که معمولا با روش‌هاي مختلف اتصالات به يکديگر متصل ميشوند که فرآيندهاي جوشکاري 50 درصد اين مقدار را دربر مي‌گيرند.
بنابراين مي‌توان گفت که 50 درصد فلز توليدي در دنيا بدون توجه به جنس آن تحت يکي از فرآيندهاي جوشکاري متصل و کامل مي‌شود.
از اين رو اهميت صنعت جوشکاري براي ساخت سازه‌ها و قطعات مهندسي آشکار مي‌شود.
در حال حاضر وضعيت نيروي انساني از نظر استانداردهاي جوشکاري در صنعت ما چگونه است؟ آيا در سطح معيارها و استانداردهاي بين‌المللي هستيم؟
در اينجا دو بحث داريم، يکي بحث جوشکاري و ديگري بحث بازرسي جوش است.
در بحث جوشکاري سازمان‌ها و موسساتي در کشور وجود دارند که مطابق با استاندارد ISO9606 گواهينامه‌هاي جوشکاري ارائه مي‌کنند که جوشکاراني که صلاحيت دارند مي‌توانند بعد از ديدن دوره‌هاي آموزشي و گذراندن آزمون‌هاي مهارتي اين گواهينامه‌ها را دريافت کنند.
همچنين از دوره‌هاي آموزشي موجود در کشور مي‌توان به دوره‌هاي آموزشي پتروشيمي و همچنين سازمان فني حرفه‌اي اشاره كرد که به صورت رايگان نيروهاي انساني مورد نياز صنعت را تحت آموزش قرار مي‌دهند و در حقيقت اين دوره‌ها پيش نيازي است که آنها را براي اخذ گواهينامه‌هاي بين‌المللي آماده مي‌کند که بتوانند در پروژه‌هاي مهم داخلي و حتي پروژه‌هايي در سطح بين‌المللي فعاليت کنند.
بعد از بحث جوشکار به مهندس جوش مي‌رسيم. به‌طور کلي مهندس جوش وظيفه کنترل جوشکاري را در فرآيندهاي جوشکاري بر عهده دارد.
در زمينه مهندسي جوش نيز سازمان‌ها و مراکزي از قبيل انستيتو بين‌المللي جوش دوره‌هايي را براي آموزش مهندسين جوش طراحي كرده‌اند که اين دوره‌ها توسط 600 موسسه در سراسر دنيا ارائه ميشوند و خوشبختانه در ايران نيز چندين موسسه هستند که داراي اين‌گونه مجوزهاي بين‌المللي هستند و افرادي را تربيت مي‌کنند که مطابق با استانداردهاي جهاني عهده دار کنترل عمليات‌هاي جوشکاري هستند و ISO3834 مهندسي جوش را تحت عنوان هماهنگ کننده عمليات جوشکاري يا Welding Coordinator مي‌شناسد.
نکته بعدي بحث بازرسي جوش است. در حال حاضر در ايران سيستم ما سيستم اپراتوري بازرسي است که به سيستم ASNT در کشور ما مشهور بوده و شامل دوره‌هايي از قبيل UT، RT، MT و … است که در سطوح مختلف ارائه ميشوند و تمامي افراد با هر مدرک تحصيلي مي‌توانند اين دوره‌ها را گذرانده و گواهينامه آن را دريافت کنند و به‌عنوان بازرس جوش در پروژه‌ها فعاليت کنند.
اصلا ضرورت اجراي اين قوانين و استانداردها چيست؟ و چرا مراکز صنعتي ما بايد استاندارد ISO3834 در محصولات و يا سازه‌هاي خود اعمال کنند؟
اجازه دهيد تا اين‌گونه به سوال شما پاسخ دهم. در حال حاضر اگر شما بخواهيد محصولي را به اروپا و يا کشورهاي ديگر صادر کنيد و اين محصول يا حتي قسمت کوچکي از آن با عمليات‌هاي جوشکاري در ارتباط باشد، بايد توسط استاندارد ISO3834 تاييد شده باشد.
به‌طور مثال اگر شما محصولي توليد کنيد مانند خودرو که استاندارد ذکر شده آن را تاييد كند مي‌تواند به کشورهاي ديگر صادر شود.
از اين رو با توجه به تلاش‌هاي اخير کشورمان براي ورود به بازارهاي جهاني(WTO) يکي از نکاتي که به‌طور حتم بايد به آن توجه شود رعايت استانداردهاي بين‌المللي در محصولات در ارتباط با جوشکاري است.
بنابراين شرکت‌ها و سازمان‌هاي صنعتي از قبيل صنايع نفت و گاز، پتروشيمي، معدني و… که به‌طور مستقيم يا غير مستقيم با فرآيندهاي جوشکاري در ارتباط هستند و درصدد شرکت در مناقصه‌هاي بين‌المللي هستند، بايد براي اخذ استاندارد ISO3834 اقدام كنند.
پس اين استانداردها ما را با سرعت بيشتري به سمت بازارهاي جهاني سوق مي‌دهند، در غير اين صورت امکان صادرات محصولات ميسر نخواهد بود.
آيا اين گواهينامه‌ها در داخل ايران نيز ارائه ميشوند يا از خارج از کشور بايد اخذ شوند؟
بله، انستيتو بين‌المللي جوش در 55 کشور جهان نماينده رسمي دارد که کشور ما نيز شامل اين کشورها مي‌شود.
اين نماينده رسمي علاوه بر دوره‌هاي آموزش جوشکاري و مهندسي جوش، از طرف انستيتو بين‌المللي جوش اجازه صدور گواهينامه ISO3834 را به تمامي سازمان‌ها و صنايع واجد شرايط دارد.
لطفا راجع به انجمن جوشکاري و تست‌هاي غيرمخرب ايران و فعاليت‌هايش توضيح دهيد؟
انجمن جوشکاري و تست‌هاي غيرمخرب يک انجمن علمي وابسته به وزارت علوم تحقيقات و فناوري است و مثل ساير انجمن‌هاي علمي در حوزه تخصصي جوشکاري و NDT يا آزمون‌هاي غيرمخرب فعاليت مي‌کند.
از مهمترين فعاليت‌هاي انجمن جوشکاري ايران مي‌توان به ارائه دوره‌هاي آموزشي صنعتي براي مهندسين، چاپ مجله جوشکاري که يک مجله تخصصي در زمينه جوشکاري است، مشاوره‌هاي مهندسي براي صنايع، شرکت‌ها و سازمان‌هاي صنعتي و همچنين برگزاري سمينارها و کنفرانس‌هاي ملي، اشاره كرد.
اين انجمن تنها مرجع رسمي کشور در زمينه جوشکاري، تکنولوژي‌هاي جوشكاري و آزمايش‌هاي غيرمخرب است.
يکي از بحث‌هايي که در صنايع معدني مطرح است معضل سايش قطعات و تجهيزات است آيا با فرآيندهاي جوشکاري مي‌توان اين مشکلات را کمتر كرد؟
بله ما مي‌توانيم با فرآيندهاي جوشکاري نسبت به بازسازي و تعمير قطعات تحت سايش اقدام کنيم. در ضمن ما با جوشکاري مي‌توانيم لايه‌هاي مقاوم به سايش و خوردگي را بر روي سطح قطعات صنعتي و معدني ايجاد کنيم تا عمر کاري قطعات افزايش پيدا کند.
از آنجايي که در صنايع معدني قطعات با سايش شديد همراهند، لذا فرآيندهاي متداول بهبود مقاومت به سايش از قبيل فرآيندهاي عمليات حرارتي با توجه به حجم قطعات و ميزان سايش بالا جوابگو نخواهند بود، از اين رو يکي از راه‌هاي مناسب نشاندن لايه‌هاي قطور و مستحکم از طريق فرآيند جوشکاري است.
نظر شما در مورد آموزش‌هاي کنوني ارائه شده در کشورمان در صنعت جوش چيست؟
به‌طور کلي آموزش‌هاي صنعت جوش را به سه دسته مي‌توان تقسيم كرد: آموزش‌هاي دانشگاهي، آموزش‌هاي صنعتي و آموزش‌هاي قبل از دانشگاهي. در آموزش‌هاي دانشگاهي ما دوره‌هاي فوق ديپلم و ليسانس ناپيوسته جوشکاري در کشور داريم که اينها عمدتاً در سطوح علمي کاربردي هستند و در مقاطع بالاتر فوق ليسانس و دکتري جوشكاري را نيز داريم.
در آموزش‌هاي صنعتي تنوع بسيار زيادي وجود دارد و عمدتا شرکت‌هايي که دراين زمينه فعاليت مي‌کنند دو نوع گواهينامه مي‌دهند، گواهينامه داخلي خودشان و ديگري گواهينامه خارجي که تحت ليسانس موسسات خارجي است.
اما آموزش‌هاي قبل از دانشگاهي عمدتا در مراکز کار و دانش و فني و حرفه‌اي ارائه ميشوند که در رشته صنايع فلزي نيز دانش آموزاني در اين زمينه تربيت ميشوند. پس در نتيجه وضعيت کشورمان از اين لحاظ بسيار مناسب است.
اما مشکل اساسي که وجود دارد اين است که متوليان آموزش در اين سه دسته کاملا با يکديگر متفاوت هستند به اين معني که در مقاطع قبل از دانشگاهي متولي آموزش، سازمان آموزش و پرورش است، در مقطع دانشگاهي متولي آموزش، وزارت علوم، تحقيقات و فناوري است و متولي آموزش‌هاي صنعتي نيز وزارت کار و امور اجتماعي است پس بزرگترين مشکل در اين زمينه، پراکندگي آموزش است و اين آموزش‌ها هماهنگي و همخواني چنداني با يکديگر ندارند.
اين در حالي است که در اکثر کشورهاي صنعتي دنيا سيستم‌هاي آموزشي يکپارچه و هماهنگ هستند و تمام تصميم‌گيري‌هاي آموزشي در سطوح ذکر شده بالا توسط يک مرجع انجام مي‌شود.
اين مرجعيت در تمامي کشورهاي دنيا برعهده انجمن‌ها بوده اما در کشور ما اين مرجعيت از انجمن جوشکاري صلب شده است.
بنابراين اميدواريم که با يکپارچه کردن سازمان‌ها و موسسات درگير با آموزش جوشکاري به مانند کشورهاي صنعتي، ما نيز داراي يک مرجعيت واحد در اين زمينه شويم و بتوانيم نتيجه بهتري از اين آموزش‌ها بگيريم.
نظر شما در مورد تاسيس يک رشته مستقل جوشکاري در دانشگاه چيست؟ آيا ضرورتي در اين‌باره احساس نمي‌شود؟
بله کاملا احساس مي‌شود. در دانشگاه‌هاي کشورهايي مانند ايالات متحده، روسيه، آلمان و ديگر کشورهاي صنعتي، دانشکده‌اي با نام مهندسي جوش وجود دارد اما در دانشگاه‌هاي کشور ما رشته جوشکاري به صورت پراکنده ارائه مي‌شود به‌طور مثال هم در دانشکده متالورژي و هم در دانشکده مکانيک آموزش‌هايي در زمينه جوشکاري داده مي‌شود که اين دو موازي يکديگر حرکت مي‌کنند و موجب بروز مشکلاتي ميشوند.
با توجه به اهميت اين رشته، من پيشنهاد مي‌کنم تا وزارت علوم اولين دانشکده مهندسي جوش را در يکي از دانشگاه‌ها تاسيس كند تا بتوانيم متخصصين در اين زمينه که تعداد آنها نيز محدود هم است در اين دانشکده به خدمت بگيريم و آنها به‌طور مستقل و يکپارچه به آموزش و تربيت نيروها بپردازند.
وضعيت اشتغال مهندسان جوشكاري و افرادي که در اين زمينه دوره‌هاي خاصي را گذرانده‌اند چگونه است؟
در واقع اين افراد از وضعيت اشتغال خوبي برخوردار هستند.
چون در حال حاضر ما با کمبود نيروهاي متخصص در زمينه جوشکاري مواجه هستيم و مراکز صنعتي ما از افرادي که در اين زمينه مهارت ديده باشند و همچنين فارغ‌التحصيلان دانشگاهي، استقبال مي‌کنند که در حال حاضر در پروژه‌هاي نفت، گاز، پتروشيمي، معدن و ديگر صنايع اين افراد مشغول به فعاليت هستند. از اين رو صنعت جوشکاري کمک شاياني را در زمينه اشتغال به جوانان اين مرز و بوم کرده است.
به‌عنوان سوال آخر، آينده صنعت جوش در کشور و در دنيا را چگونه مي‌بينيد؟
با توجه به توسعه سريع صنايع کشور و نياز به ساخت و توليد به‌ويژه ساخت کارخانجات، نيروگاه‌ها، سازه‌هاي عظيم مهندسي و توسعه معادن وضعيت بسيار خوبي را در اشتغال تمام رده‌ها اعم از کارگر، تکنيسين و مهندس مي‌توان پيش‌بيني كرد.
همچنين از نظر علمي و آموزشي هر ساله با برگزاري همايش‌هاي داخلي و بين‌المللي در اين زمينه مي‌توان به آينده اين صنعت اميدوار بود.
همان‌طور که مي‌دانيد در حال حاضر توسعه تکنولوژي به ابداع و توسعه مواد بسيار وابسته شده است، از اين رو تا مواد جديدتر و کارآمدتر وارد عرصه صنعت نشوند تکنولوژي با پيشرفت چنداني مواجه نخواهد شد.
حال اگر علم مواد توسعه يابد اما نشود اين مواد جديد را براي ساخت و توليد محصولات به يکديگر متصل كرد، پس در اين صورت نيز پيشرفت چنداني در علم و تکنولوژي صورت نخواهد پذيرفت.
با همين توضيحات مي‌توان به جايگاه صنعت جوش در حال و آينده دنيا پي برد.
گفت‌وگو از: كمال‌الدين غفوري
منبع: هفته نامه “معدن و توسعه” شماره ٢85، شنبه ٢٣ آذر ١٣٨٧
حامیان پایگاه
